Kim Battı, Kim Çıktı, Olan Kime Oldu?
2008-07-19
Geç Antik dünyanın önemli kentlerinden biri, Hellenistik Bithynia Krallığı'nın ve Doğu Roma İmparatorluğu'nun Anadolu'daki tek başkenti olan İzmit, barındırdığı tarihi eserler açısından oldukça zengindir. Ancak modern kentin altında kalan bu zenginlikler günümüzde görünmemektedir.
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, 1999 depreminden sonra ulaşım sistemleri dahil kenti yeniden yapılandırmaya başladı. Son birkaç yıldır şehirde, özellikle İzmit'te, bir hareketlilik yaşanıyor. Saat Kulesi ile Orhan Camii gibi bazı eserler restore edildi, SEKA fabrika alanı park oldu, yeni yollar açılmaya başlandı, Devlet Malzeme Ofisi binaları yıkıldı vs... Kentin yapılanmasında bizi ilgilendiren kısım bütün bunlar yapılırken kentin antik geçmişinin ne kadar dikkate alındığı kuşkusuz.
SEKA fabrika alanının yanındaki DMO binalarının bulunduğu alan antik İzmit'in yani Nicomedia'nın Roma dönemi agorası. Nicomedia Agorası, 1950'li yıllara kadar az çok korunmuş ve günümüze kadar ulaşmış iken, dönemin DMO yöneticileri, beton atarak bu agorayı örtmüşler ve doğu batı yönünde 2 mermer ana platform olarak ilerleyen ve SEKA İlkokulu'na kadar varan bu eşsiz tarihsel mimari yapıyı ortadan kaldırmışlardı. DMO bahçesi olan beton alanın altında da, antik Nicomedia Agorası'nın pek çok mimari parçasının bulunduğu söylenebilir.
Hemen önündeki D-100 karayolunda da Kocaeli Büyükşehir Belediyesi'nin bir yıldan fazladır devam eden battı-çıktı inşaatı var. Nisan 2007'de İzmit Müze Derneği eski Başkanı Sedat Tuna Yalıncan, bir uyarıda bulunmuş, DMO alanında bu tarihsel değerlerin yattığı göz önüne alınarak, burada yapılan çalışmalarda çok dikkatli olunmasını istemişti. Bu uyarının ardından agoranın ucu da ortaya çıkınca Müze Müdürlüğü'nün talimatıyla çalışma durduruldu. Ancak sonra ne olduysa D-100 karayolu üzerinde battı-çıktı inşaatı devam etti. Battı-çıktı inşaatı sırasında yer altından çıkan pek çok tarihi eserin tahrip edildiği, hatta yok edildiği kuşkuları Özgür Kocaeli gazetesinde defalarca yayınlandı.
D-100 karayolu üzerindeki batan ama bir türlü çıkamayan "battı-çıktı" inşaatının devam ettiğine geçen hafta sonu Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri - TAY Projesi'nin TAYEx Bizans Marmara araştırmaları sırasında şahit olduk. Bu inşaatın Kocaeli Müze Müdürlüğü kontrolünde mi devam ettiğini bilmiyoruz ancak görünen antik duvarlar ve devam eden faaliyet bunun böyle olmadığını gösteriyor. 15 Nisan 2005 tarih ve 702 no.lu "Kentsel Arkeolojik Sit Alanları Koruma ve Kullanma Koşulları İlke Kararı" ile korumaya yönelik özel planlama gerektiren kentsel arkeolojik sit alanlarında planlama çalışmaları sırasında:
¥ Alana gelecek işlevlerin uyumuna,
¥ Günümüz koşullarının gerektirdiği altyapı hizmetlerinin proje aşamasında kültür katmanına zarar vermeyecek ve toprak kullanımını minimumda tutacak biçimde ele alınmasına,
¥ Öneri yapı gabarileri ile yapı tekniği ve malzemesinin geleneksel doku ile uyumuna,
¥ Mevcut ve olası arkeolojik varlıkların korunmasını ve değerlendirilmesini sağlayacak çözümler getirilmesine,
karar verilmiştir. Bir yıldan uzun zamandır süren bu çalışmalarda bu maddelerin dikkate alınmadığı, inşaat faaliyetlerinin ilgili makamlarca kontrol edilmediği, edilse de bu kontrolün sürekliliğinin sağlanmadığı açıktır.
Bakanlıklar ya da ilgili birimler arası koordinasyon eksikliği ile mevzuat boşluklarının Türkiye arkeolojisine, araştırma ve kazı faaliyetlerine, antik kentlere verdiği, vermek üzere olduğu ve vereceği zararlar herkesin malumu. Bu kadar karmaşık olmaması gereken bu koordinasyon sağlanmadığı sürece ciddi bir envanter eksiği olan ve tarih bilgisine rağbet edilmeyen ülkemizde kültür varlıklarını korumak mümkün olmayacak. Ancak gözle görünür durumlarda müdahale edilmesi mümkünken edilmiyor olması daha can acıtıcı bir durum. Bu örnekte de Kocaeli Müze Müdürlüğü burnunun dibindeki duvarlara gidip bakma zahmetinde bulunursa, Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu sorumluluğu altındaki bölgedeki bu inşaat konusunda bir şey yaparsa, Kültür ve Turizm Bakanlığı da adındaki "Kültür" kısmını hatırlarsa antik İzmit kurtulur. Belki...
Haber: Ayşe Didem Bayvas, Fotoğraflar: TAY Projesi Arşivi
Kaynak:
1. Özgür Kocaeli Gazetesi arşivi
2. Friederich Karl Dörner, Inschriften und Denkmaeler aus Bithynien, Berlin, 1941
3. Kültür ve Turizm Bakanlığı Mevzuatı
Ayşe Didem Bayvas
