Siyah

Haftalardır her Cumartesi paylaştığım renkler dizimin sonunu en asil renk kabul edilen siyaha ayırdım. Gerçi Newton'a göre renk diye bir şey yoktur. Üstelik siyah ve beyaz hiç renk sayılmaz. Güneş ışınlarını yansıtmayan, tamamen emen cisimler gerçek anlamda bir renk olarak kabul edilmeyen siyah olarak görülür. Ama biz Newton'a bugünlük aldırmayalım.

🖤

1994 yılında Fransa’nın güneyinde keşfedilen Chauvet Mağarası'nın 2016 yılında yapılan karbon testlerinde tespit edilen biri 32.000 yıl ile diğeri yaklaşık 26.000 yıl önceye ait iki farklı yerleşimde 36 bin km2'lik alanda 442 hayvan figürü, tarihte ilk siyah resimler olacağı belki de bilinmeden kömürle çizilmiş ve bu çizimlerin bazıları kırmızı aşı boyasıyla renklendirilmiştir. Bunlar sanattaki en eski siyah kullanımıdır.

🖤

Eski Mısır resimlerinde de kurum, kömür ve yanmış hayvan kemiklerinden elde edilen siyah boya, figürlerin saç renginde, resimlerin dış çizgilerinde ve hiyerogliflerde kullanılmıştır. Simgesel olarak siyah (khem) Eski Mısır’da ölüm, gece ve yeraltı dünyasını temsil eder. Yeraltı dünyasının ve yeniden dirilişin hükümdarı olan Osiris’e siyah denirken aynı zamanda her yıl taşan Nil nehrinin sürüklediği verimli toprakların renginden ötürü Mısır’a ‘siyah toprak’denmiştir. Burada siyah, çöl kumlarının taşıdığı ve kısırlığın simgesi olan kırmızının tersine verimliliği ve doğurganlığı temsil eder. Mısır'da siyah yaşamın, Yunan ve Roma dünyasında ölümün simgesiydi.

🖤

Yunan sanatında, Mısır sanatında görülen belli katı kurallar yoktur. Eski Yunan’da sanatçılar bilinene kendi gördüğünü eklemiş, dolayısıyla figürleri çevreleyen sınırlar varlığını korusa da olay örgüsü içinde hareketleri rahatlamıştır. Yunan çömleklerinin üzerindeki parlak metalik siyah, üretimi sırasında kullanılan çamurun cinsinden kaynaklanır.

🖤

Çin inancında derin düşüncelerle anlamına varılan dünya siyah, beyaz, kırmızı, sarı ve maviye bölünmüştür. Ancak bu bölünmenin gerçekleri görmede engel teşkil edeceği düşünülmüştür. Bu bağlamda renkli resimler küçümsenirken, siyah mürekkeple yapılan resimler şiirle resmin inceliğini buluşturmayı bildiği ve açık seçik düşünmeyi sağladığı için yüceltilmiştir. Bu resimler, is, çam kütüğü, yağ, cila reçinesi ya da şarap tortusunun yakılmasıyla elde edilen mürekkeple yapılıyordu.

🖤

Siyah, Ortaçağ’ın erken zamanlarında tevazu, ılımlılık, otorite ve saygınlık gibi iyi nitelikleri temsil etmiş olmakla birlikte ölüler, karanlıklar âlemi, ıstırap, tövbe ve günah gibi kötücül nitelikleri de temsil etmiştir. 10. yüzyıldan sonra biraz da Hıristiyanlığı pagan inançtan ayrı tutmak amacıyla siyaha yüklenen kötücül nitelikler daha da egemen hale gelmiş ve Ortaçağ’da baskın bir şekilde siyah şeytan, günah, ölüm ve cehennemin rengi olmuştur.

🖤

14. ve 15. yüzyıllar Avrupa'da Rönesans'ın yaşandığı yıllar olarak iyi anlamlarının tekrar yükselişe geçtiği yüzyıllar olmuştur. Özellikle Ortaçağ’ın sonlarına doğru savaş meydanlarında zırhla kaplı askerleri birbirinden ayırmak için kullanılan, sonrasındaysa tüm toplumsal kesimlerde yaygınlık kazanan armacılık, siyahın yükselişinde önemli katkıya sahiptir. Bu yüzyıllarda giyim üzerinde yapılan düzenlemeler nedeniyle burjuvalar giyimde siyahı tercih etmek zorunda bırakılmışlardır. Sonrasındaysa dönemin moda rengi olarak siyah yalnızca prenslerin değil, onların saraya yansıttıkları katkıyla kralların da rengi olmuştur.

🖤

1450 yılında matbaanın icadı ve 15. yüzyılla birlikte gravür tekniğinin gelişimi siyah beyazı diğer renklerden ayırarak onların renk olmadığı görüşünü yaygınlaştırmıştır. Matbaanın icadı ve gravür tekniğinin yaratmış olduğu değerler sistemine Protestan ahlak anlayışı da eklenince beyaz ve siyah diğer renklerden ayrı bir kategoride değerlendirilmiştir.

🖤

17. yüzyılda her ne kadar sanat, edebiyat ve bilimde parlak atılımlar yapılsa da toplumsal ve dini açıdan son derece zorlu bir dönem yaşanmıştır. Savaş, sefalet, hoşgörüsüzlük, despotluk, felaketler ve cinayetlerin meydana geldiği, kısacası ölümün kol gezdiği bu döneme siyah, güçlü bir şekilde karşılık gelmektedir. Yine sanat da bu yaklaşımdan uzak düşmemiştir. Çünkü Barok üslupla yapılmış bir resimde yüzeydeki tüm elemanlar, en ışıksız siyahlarla oluşturulmuş koyu bir mekâna gömülmüştür. Keskin bir ışık altında aydınlanan formlar parça parça karanlıktan doğmuş ve yer yer doğduğu karanlıkla bütünleşmiştir

🖤

18. yüzyıl Aydınlanma Çağı’dır ve bu çağda renk ya da desen tartışmalarında desen kadar rengin de önemli olduğu fikri değer kazanmış, siyah yerini mavi, pembe, sarı gibi neşeli ve pastel renkler gibi uçucu renklere bırakmıştır.

🖤

Romantizm, özellikle ölüm, beden ve şeytan gibi temaları ele alan Kara Romantizmle işler değişmiştir. Acıyla zevkin, güzellikle dehşetin iç içe geçtiği Kara Romantizmin en güçlü ismi, İspanyol ressam Goya’dır. Empresyonist sanatçıların paletinde ise siyah yoktur. Modern sanatta ise tek başına ifade nedeni haline dönüşür.

🖤

İslamiyette, Hz. Muhammed'in sancağının ve başına sardığı örtünün rengidir. Siyahın renkten yoksunluğu üç büyük dinde de onu tevazuyla birleştirir, imana yöneltmek için aracı olur.